roszczenie spadkobierców – zachowek-poznan.pl

Odpowiedzialność za zachowek osoby obdarowanej przez spadkodawcę

10 stycznia 2020

Jak już wspomniano w artykule poświęconym kwestii dochodzenia zachowku przez spadkobierców ustawowych, w określonych sytuacjach możliwe jest kierowanie roszczeń związanych z prawem do zachowku do osób obdarowanych przez spadkodawcę. Należy jednak podkreślić, że możliwość ta istnieje również w przypadku dziedziczenia na podstawie testamentu, toteż kwestia odpowiedzialności za zachowek osób obdarowanych powinna być na uwadze osób, które już sporządziły lub dopiero mają zamiar sporządzić testament (a także odpowiednich spadkobierców).

Zgodnie z art. 993 KC przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę, na zasadach wskazanych w art. 994 § 1 KC i następnych. Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku, na przykład, drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy), darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Należy podkreślić, że stosownie do treści art. 995 KC wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.

Zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkobiercę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek (art. 996 KC), a więc osoba uprawniona do zachowku niekoniecznie musi zostać przez spadkodawcę zaspokojona za sprawą dziedziczenia. Warto tu również powołać treść art. 997 KC, zgodnie z którym jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego (a więc nie studiów), o ile koszty przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.

Zgodnie z zasadą ogólną wyrażoną w art. 991 § 2 KC, osoba uprawniona do zachowku powinna kierować roszczenia o pokrycie bądź uzupełnienie zachowku przede wszystkim do spadkobierców spadkodawcy. Działania takie może także podjąć uprawniony będący równocześnie spadkobiercą, przy czym nie ma znaczenia to, z jakiego źródła wynikają jego prawa do spadku. Zgodnie jednak z art. 999 KC jeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku (a więc adresat wyżej wspomnianych roszczeń) jest sam uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

Jeżeli uzyskanie odpowiednich kwot od spadkobierców okaże się niemożliwe, osoba uprawniona do zachowku może kierować roszczenia o uzupełnienie zachowku do osób, na których rzecz został uczyniony zapis windykacyjny doliczony do spadku. Osoby takie są jednak obowiązane do zapłaty odpowiednich sum tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem zapisu windykacyjnego (art. 999¹ § 1 KC).

Ustawodawca dopuszcza kierowanie roszczeń o uzupełnienie zachowku do obdarowanych przez spadkodawcę dopiero wówczas, kiedy uzyskanie pieniędzy nie byłoby możliwe i od zapisobiorców zapisów windykacyjnych. Zgodnie z art. 1000 § 1 KC obdarowani ci są także obowiązani do zapłaty odpowiednich sum jedynie w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Wobec niezdefiniowania przez ustawodawcę sformułowania „granic wzbogacenia” w doktrynie podnosi się, że powinno do badania wzbogacenia obdarowanego przez spadkodawcę odpowiednio stosować przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Należy podkreślić, że podobnie jak spadkobierca lub zapisobiorca zapisu windykacyjnego, na podstawie art. 1000 § 2 KC, obdarowany, jeżeli sam jest uprawniony do zachowku, ponosi odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Jeżeli spadkodawca przed śmiercią obdarował kilka osób, to, zgodnie z art. 1001 KC, spośród kilku obdarowanych obdarowany wcześniej ponosi odpowiedzialność tylko wówczas, gdy uprawniony do zachowku nie może uzyskać uzupełnienia zachowku od osoby, która została obdarowana później. Obdarowany może zawsze zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku poprzez wydanie przedmiotu darowizny (art. 1000 § 3 KC).

Podsumowując:

1. Możliwe jest kierowanie przez osoby uprawnione do zachowku roszczeń o zachowek do obdarowanych przez spadkodawcę.

2. Dla dopuszczalności występowania z wyżej wspomnianymi roszczeniami nie ma znaczenia fakt, że uprawniony do zachowku jest jednocześnie spadkobiercą.

3. W pierwszej kolejności roszczenia powinny być kierowane do spadkobierców, w dalszej do zapisobierców zapisów windykacyjnych, a dopiero na samym końcu – do obdarowanych.

4. Stosownie do treści art. 1000 § 1 obdarowani obowiązani do zapłaty odpowiednich sum jedynie w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.

5. Obdarowany, jeżeli sam jest uprawniony do zachowku, ponosi odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

Stan prawny aktualny na dzień 10.01.2020 r.

Tekst został przygotowany przez radcę prawnego Krzysztofa Sammlera.

0 Comments

Spadki Zachowek

Zachowek dla zstępnych wydziedziczonego

2 stycznia 2020

Ustawodawca istotnie ograniczył swobodę testowania poprzez wprowadzenie do prawa polskiego instytucji zachowku. W związku z jej funkcjonowaniem nieuczynienie danej osoby spadkobiercą przez spadkodawcę nie jest równoznaczne z całkowitym „odcięciem” jej od majątku podlegającego dziedziczeniu. Osiągnięcie takiego celu umożliwia zastosowanie instytucji wydziedziczenia, która, jak wskazuje art. 1008 Kodeksu cywilnego, polega na pozbawieniu zstępnych, małżonka i rodziców spadkodawcy zachowku – i jednak wydziedziczenie, jak już zarysowano w publikacji poświęconej tej instytucji, również niekoniecznie musi oznaczać wyłączenie danej gałęzi rodziny od dziedziczenia.

Taki stan rzeczy wynika z art. 1011 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę. Skutki wydziedziczenia danej osoby nie rozciągają się zatem na jej dzieci, wnuków, etc., którzy mogą dziedziczyć na podstawie ustawy oraz przysługuje im prawo do zachowku na podstawie art. 991 ust. 1 KC – sytuacja prawna wydziedziczonego w prawie polskim jest więc analogiczna do sytuacji osoby, która nie dożyła otwarcia spadku. Warto zauważyć, iż w orzecznictwie wskazuje się, iż generalnie skutki wydziedziczenia związane są wyłącznie z osobą wydziedziczonego, toteż pozbawienie praw do dziedziczenia i zachowku jego zstępnych wymagałoby odrębnych aktów wydziedziczenia, które, jak należy przypomnieć, jest możliwe tylko w przypadku zaistnienia określonych przesłanek.

W związku z powyższymi należy podkreślić, że jeżeli wydziedziczony ma zstępnych, przysługuje im prawo do zachowku po spadkodawcy, który dokonał wydziedziczenia. Jest to ich własne prawo, toteż w takiej sytuacji nie zachodzi dziedziczenie roszczenia o zachowek stosownie do treści art. 1002 KC. Warto zauważyć, że stosownie do treści art. 991 ust. 1 KC, zstępnym małoletnim spadkodawcy należą się dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, toteż w określonych sytuacjach wydziedziczenie jednej z osób uprawnionych do zachowku, która ma zstępnych, może wręcz prowadzić do zwiększenia korzyści, jaką z majątku spadkowego osiągnie dana gałąź rodziny.

Podsumowując, należy powiedzieć, że wydziedziczenie nie rozciąga się na zstępnych wydziedziczonego zstępnego. Wnuki i dalsi krewni spadkodawcy, wywodzący się od wydziedziczonego, mogą dziedziczyć na zasadach ogólnych, może im również przysługiwać prawo do zachowku.

Stan prawny aktualny na dzień 02.01.2020 r.

Tekst został przygotowany przez radcę prawnego Krzysztofa Sammler.

0 Comments

Spadki Zachowek

Dziedziczenie roszczenia o zachowek

19 grudnia 2019

Art. 991 ust. 1 Kodeksu cywilnego wskazuje na zamknięty krąg osób uprawnionych do zachowku po spadkodawcy, który zmarł pozostawiając po sobie testament (aczkolwiek należy podkreślić, iż roszczenie o zachowek w pewnych przypadkach może pojawić się także w związku z dziedziczeniem ustawowym, co było już zasygnalizowane w poprzednim artykule). Uprawnionymi do zachowku są zstępni, małżonkowie, a także rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Pojawia się jednak pytanie – co dzieje się z roszczeniem o zachowek w przypadku śmierci osoby uprawnionej, która nie zdążyła wyegzekwować należnych jej pieniędzy?

Istota instytucji zachowku może rodzić przekonanie, iż roszczenie o zachowek powinno być dziedziczone na równi z innymi prawami i obowiązkami majątkowymi zmarłego, stosownie do treści art. 922 ust. 1 KC. Jest to jednak przekonanie błędne – ustawodawca w art. 1002 wskazał wyraźnie, iż „roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy”.

Z treści przytoczonego wyżej przepisu wynika, iż dla niewygaśnięcia roszczenia o zachowek nie ma znaczenia relacja wiążąca zmarłego uprawnionego do zachowku z jego własnymi spadkobiercami. Liczy się natomiast relacja pomiędzy jego spadkobiercami, a „pierwotnym” spadkodawcą, w związku z działaniami którego powstało roszczenie o zachowek. Osoby dziedziczące po uprawnionym do zachowku odziedziczą roszczenie tylko wówczas, gdy same mogłyby należeć do kręgu osób wskazanego w art. 991 ust. 1 KC. Przykładowo, takimi osobami będą dzieci zmarłego uprawnionego do zachowku, które są także zstępnymi „pierwotnego” spadkodawcy.

Należy podkreślić, że jeżeli żadna z osób dziedziczących po uprawnionym do zachowku nie należy do kręgu osób, którym przysługuje prawo do zachowku po „pierwotnym” spadkodawcy, roszczenie o zachowek nie będzie podlegało dziedziczeniu i wygaśnie. W tym przypadku zachowek ewentualnych innych uprawnionych do zachowku nie ulegnie powiększeniu lub innej modyfikacji.

Jednocześnie jeżeli spadkobiercą uprawnionego do zachowku jest inny uprawniony do zachowku (a więc na przykład rodzeństwo będące dziećmi „pierwotnego” spadkodawcy), należy uznać, że prawo do zachowku tej drugiej osoby ulegnie powiększeniu.

Warto zauważyć, iż dla kwestii dziedziczenia roszczenia o zachowek nie ma znaczenie uznanie roszczenia przez spadkobierców, zapisobierców lub obdarowanych przez „pierwotnego” spadkodawcę, albo wytoczenie jeszcze za życia uprawnionego do zachowku pozwu związanego z przysługującym mu roszczeniem. Jeżeli natomiast sąd zasądzi w efekcie wspomnianego pozwu konkretną kwotę tytułem zachowku, ale uprawniony do zachowku nie zdąży jej uzyskać przed śmiercią, wierzytelność wynikająca z orzeczenia sądowego będzie dziedziczona na zasadach ogólnych, toteż będzie mogła przejść na osoby, które nie należą do kręgu osób wskazanego w art. 991 ust. 1 KC.

Podsumowując:

1. Roszczenie o zachowek podlega dziedziczeniu. Odziedziczyć roszczenie mogą jednak tylko osoby, które mogłyby być uprawnione do zachowku po „pierwotnym” spadkodawcy.

2. Jeżeli spadkobiercy uprawnionego do zachowku nie należą do kręgu osób wskazanego w art. 991 ust. 1 KC, roszczenie o zachowek wygasa.

3. Dla kwestii dziedziczenia roszczenia o zachowek nie ma znaczenia uznanie roszczenia przez spadkobierców, zapisobierców lub obdarowanych przez spadkodawcę lub wytoczenie pozwu przez uprawnionego do zachowku związanego z roszczeniem.

4. W przypadku zasądzenia przez sąd określonej kwoty tytułem zachowku, w razie śmierci uprawnionego do zachowku wierzytelność wynikająca z orzeczenia sądowego przechodzi na jego spadkobierców na zasadach ogólnych.

Stan prawny aktualny na dzień 19.12.2019 r.

Tekst został przygotowany przez radcę prawnego Krzysztofa Sammler.

0 Comments

Spadki Zachowek

Przedawnienie roszczenia o zachowek

1 kwietnia 2019

Świadomość społeczna faktu, iż wiele z roszczeń cywilnoprawnych się przedawnia, wydaje się być stosunkowo powszechna. Można nawet zaryzykować stwierdzenie, że każdy z nas słyszał kiedyś o przypadku, że komuś, coś, z jakiegoś powodu się przedawniło. Co to jednak tak konkretnie znaczy i czy wiedza ta jest istotna w przypadku dochodzenia przysługującego uprawnionym zachowku, o którym mowa była w poprzednim artykule?

W przypadku roszczenia przedawnionego dłużnik uzyskuje możliwość uchylenia się od jego spełnienia. Oznacza to, że wskutek upływu czasu roszczenie nie staje się nieważne – natomiast w razie, gdyby wierzyciel chciał dochodzić swoich praw przed sądem, jego przeciwnik może podnieść zarzut przedawnienia, czyli poinformować sąd, czy to w formie pisemnej, czy to nawet ustnie na rozprawie, o tym, że termin w którym możliwe było dochodzenie spełnienia świadczenia minął. W takiej sytuacji szansa na wygranie pozwu przez wierzyciela jest nikła.

Roszczenie o zachowek również przedawnia się, nie warto więc zbytnio zwlekać z wystąpieniem do sądu. Termin przedawnienia w tym wypadku niegdyś wynosił 3 lata, natomiast aktualnie, na podstawie art. 1007 Kodeksu cywilnego, wynosi 5 lat licząc:

dnia ogłoszenia testamentu przez sąd lub notariusza,
dnia otwarcia spadku, czyli od daty śmierci spadkodawcy (w przypadku roszczeń o uzupełnienie zachowku kierowanych do zapisobiorców windykacyjnych bądź osób obdarowanych na podstawie umowy darowizny)

Przykład:

X zmarł dnia 3 grudnia 2018 r. pozostawiając po sobie spisany odręcznie testament. Spadkobiercy wskazani w testamencie niezwłocznie przedstawili dokument sądowi, którzy po pewnym czasie przeprowadził procedurę ogłoszenia testamentu. Y, uprawniony do zachowku, ma więc 5 lat na wystąpienie do sądu od dnia zakończenia procedury.

Przykład:

X zmarł dnia 3 grudnia 2018 r. pozostawiając po sobie testament notarialny, w którym dokonał zapisu notarialnego swojej posiadłości na rzecz Z. Ogłoszenia testamentu dokonał notariusz w dniu 20 stycznia 2019 r. Y, któremu przysługiwało roszczenie o uzupełnienie zachowku względem Z, nie mógł się zdecydować, czy dochodzić swojego przed sądem i wystąpił z powództwem dopiero 13 stycznia 2024 r. Na sali sądowej Z stwierdził, że roszczenie się przedawniło, przez co Y przegrał sprawę.

Warto jednak zauważyć, że art. 1007 nie uwzględnia przypadku, kiedy mimo niesporządzenia przez spadkodawcę testamentu spadkobiercom ustawowym przysługiwałoby prawo do zachowku. W takiej sytuacji, wobec braku testamentu, który można byłoby ogłosić, należy przyjąć, że roszczenie przysługujące spadkobiercy przedawni się wraz z upływem 5 lat od dnia otwarcia spadku.

Konieczne jest podkreślenie, iż dla kwestii przedawnienia roszczenia o zachowek nie ma żadnego znaczenia fakt, że uprawniony nie zorientował się na czas, iż roszczenie mu przysługuje. Jest to szczególnie istotne w przypadkach, gdy uprawniony nie utrzymywał kontaktu ze spadkodawcą, zarówno dla samego uprawnionego, jak i dla spadkobierców testamentowych.

Przykład:

X zmarł dnia 3 grudnia 2018 r. pozostawiając po sobie testament notarialny, w którym jako jedynego spadkobiercę wskazał Z, osobę opiekującą się nad nim w ostatnich miesiącach życia. Po 6 latach do Polski wrócił Y, syn X przebywający dotychczas w Wielkiej Brytanii, który niezwłocznie po dowiedzeniu się o śmierci X wystąpił do sądu z roszczeniem o zachowek. Z udał się do prawnika, który poradził mu, aby podnieść zarzut przedawnienia. Zrobiwszy to, Z wygrał sprawę w sądzie.

Trzeba jednak pamiętać, iż zarzut przedawnienia będzie skuteczny tylko wtedy, jeśli termin przedawnienia upłynie przed wszczęciem sprawy o zapłatę zachowku. Ponadto, jeżeli dłużnik w ogóle niego nie skorzysta, roszczenie może być wciąż skutecznie dochodzone.

Podsumowując:

Roszczenia o zachowek przedawniają się,
Termin przedawnienia roszczenia wynosi 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu albo otwarcia spadku, po którego upływie możliwe jest podniesienia zarzutu przedawnienia, brak świadomości o przysługiwaniu roszczenia nie odgrywa żadnej roli
W razie niepodniesienia zarzutu przedawnienia roszczenie może być skutecznie dochodzone.

Stan prawny aktualny na dzień 01.04.2019r.

Tekst został przygotowany przez radcę prawnego Krzysztofa Sammler.

0 Comments